Lịch sử và học thuyết của Voltaire

Lịch sử và học thuyết của Voltaire

“Lịch sử của ông Voltaire là cái lịch sử rất sung mãn, rất hoạt động, rất phong phú, rất ly kỳ, nổi chìm cũng lắm, trắc trở cũng nhiều, thế mà thủy chung vẫn là cái lịch sử trang nghiêm một vị danh sĩ, suốt đời tận tụy  về nghiệp văn, chứ không phải là cái lịch sử bông lông một kẻ giang hồ theo về chủ nghĩa lãng mạn. Có người nói đời ông chính là một quyển văn kiệt tác của ông, một quyển văn kiệt tác của ông, một quyển văn có phong vị, hứng thú vô cùng”.

“Luân lý của ông là gốc ở nghĩa mà ngọn ở nhân. Người ta trước nhất phải ăn ở cho công bằng chính trực. Cái lý tưởng công nghĩa là một điều cốt yếu, không có pháp luật nào, điều ước nào, tôn giáo nào bắt buộc, mà hết thảy người ta ai cũng phải công nhận. Sau nữa lại phải có lòng khoan dung, vì trời sinh ra người ta không phải để ghen ghét giết hại lẫn nhau…

… Nhân là đầu cả các đức, người ta không có bụng nhân thì không xứng đáng làm người. Nghĩa, thứ và nhân, đó là ba điều cốt yếu, gồm được cả cái đạo luân lý của Voltaire. Luân lý ấy tuy chẳng siêu việt gì, nhưng người đời đã mấy ai theo được cho đúng, cho nên ta cũng chớ nên coi thường”.