Điện Thái Hoà - Kiến Trúc Và Nghệ Thuật

ĐIỆN THÁI HOÀ - KIẾN TRÚC VÀ NGHỆ THUẬT: Biểu tượng khát vọng của Triều Nguyễn

Điện Thái Hòa là ngôi điện quan trọng bậc nhất trong không gian của Hoàng cung Huế, là biểu tượng quyền lực trong thiết chế chính trị của triều đình nhà Nguyễn. Điện được xây dựng sớm nhất với kiến trúc tiêu biểu cho các cung điện trong Hoàng thành Huế vào thế kỷ XIX và được xem là đỉnh cao của mỹ thuật Nguyễn. Điện Thái Hòa được xây dựng năm 1805 dưới thời vua Gia Long, là nơi Hoàng đế cử hành lễ đại triều mỗi tháng 2 lần (ngày mồng một và ngày mười lăm) để giải quyết chính sự hoặc tổ chức những nghi lễ quan trọng nhất của triều đình, như lễ Đăng quang, lễ Hưng quốc Khánh niệm... Ngoài ra, có thể khẳng định điện Thái Hòa như một công trình kiến trúc chuẩn mực về sự đăng đối hài hòa, về dáng vẻ uy nghi bề thế, về nét lộng lẫy hào hoa..., đặc biệt nhất là nghệ thuật trang trí theo phong cách “nhất thi nhất họa” rất đặc trưng của thời Nguyễn.

Đây là một ngôi điện kép tiêu biểu nhất cho kiểu thức kiến trúc cung điện thời Nguyễn, được làm theo lối nhà kép “trùng lương, trùng thiềm” hay “trùng thiềm, điệp ốc”. Tổng thể kiến trúc điện Thái Hòa mang tính quy chuẩn, đồng dạng với nhiều công trình kiến trúc trong Kinh thành. Với vai trò quan trọng bậc nhất trong Hoàng cung nên công trình được chú trọng cả về thẩm mỹ nội thất và ngoại thất; các vật liệu xây dựng đặc sắc và bền vững; các chi tiết trang trí thẩm mỹ, mang tính biểu tượng và thể hiện được hình tượng quốc gia. Dưới bàn tay tài hoa, các nghệ nhân đã khéo léo chạm trổ trên gỗ, đá, pháp lam các hoa văn trang trí tại khu vực nội thất và ngoại thất điện Thái Hòa. Các đối tượng được trang trí như cột, kèo, trến, liên ba, cửa thuộc bộ khung gỗ; con giống ở bờ nóc, bờ quyết thuộc hệ mái; cửa đi, cửa sổ thuộc hệ bao che và các vật dụng khác như hoành phi, ngai vàng, gương, bàn ghế, đèn lồng trong trang trí nội thất đều tinh tế và kỹ xảo.

Vị trí điện Thái Hòa hiện nay là được xây dựng dưới thời vua Minh Mạng (1833). Trải qua thời gian dài chiến tranh, khí hậu khắc nghiệt của miền Trung, ngôi điện đã bao lần bị xuống cấp và được trùng tu rất nhiều lần dưới thời vua Nguyễn. Để ghi lại dấu ấn lịch sử, ấn phẩm ĐiệnThái Hòa - Kiến trúc và nghệ thuật - Biểu tượng khát vọng của triều Nguyễn ra đời với mong muốn giới thiệu cho thế hệ hôm nay và mai sau hiểu được giá trị lịch sử, triết lý, kiến trúc và mỹ thuật của điện Thái Hòa. Ấn phẩm được cấu trúc gồm 3 chương:

Chương I: Thuật ngữ và các họa tiết trang trí ở điện Thái Hòa. Ở chương này, các thuật ngữ về cấu kiện cũng như tên gọi các họa tiết, hoa văn trang trí trên từng kiến trúc được giải thích rõ ràng và kèm hình ảnh minh họa cụ thể, dễ hiểu, dễ hình dung và dễ nhớ. Qua chương này, bạn đọc sẽ có dịp tìm hiểu sâu hơn về thuật ngữ kiến trúc cung đình Nguyễn.

Chương II: Điện Thái Hòa kiến trúc tiêu biểu trong Hoàng cung Huế qua các thời kỳ. Với nhiều nguồn tài liệu viết và ảnh tư liệu phong phủ qua các thời kỳ, đặc biệt tài liệu Châu bản, chương này đã phân tích và làm rõ các giai đoạn thay đổi của điện Thái Hòa. Từ thay đổi vị trí đến kiến trúc, kết cấu, mỹ thuật và vật liệu xây dựng... để làm gia tăng giá trị lịch sử của ngôi điện quan trọng bậc nhất trong hoàng cung Huế.

Chương III: Di sản tư liệu thơ văn trên kiến trúc điện Thái Hòa. Thơ văn trên kiến trúc điện Thái Hòa lần đầu tiên được dịch thuật đầy đủ nội dung chi tiết của từng bài thơ trên gỗ, pháp lam và kèm hình ảnh “cổ vật” để minh chứng, đồng thời làm rõ kiểu thức “nhất thi nhất họa” và “nhất tự nhất họa” trên liên ba, đố bản, cổ diềm và bờ nóc...của công trình. Làm rõ giá trị nội dung của thơ văn thể hiện trên kiến trúc và nghệ thuật biểu trưng khát vọng thái hòa. Đồng thời, nghiên cứu bảo tồn nghệ thuật pháp lam, chạm trổ, sơn thiếp, tô đắp vôi vữa truyền thống của người dân Việt Nam.

Ngày nay, chính điện Thái Hòa khoác trên mình một điểm đến ba di sản văn hóa của nhân loại (di sản Nghệ thuật kiến trúc năm 1993, di sản Nhã nhạc cung đình Huế năm 2003, di sản Thơ văn trên kiến trúc cung đình triều Nguyễn năm 2016).

Trích Lời Tựa