Những Nguyên Lý Của Lịch Sử Nghệ Thuật

Heinrich Wölfflin (1864 – 1945) là một trong những tác gia tiếng Đức và viết về lịch sử nghệ thuật quan trọng nhất, có vai trò quan trọng trong sự khai sinh của bộ môn lịch sử nghệ thuật hiện đại, cũng như hệ thống mỹ học hoàn chỉnh của phê bình nghệ thuật. Ông từng là giáo sư tại nhiều trường đại học danh giá ở Đức và Thụy Sĩ, như Đại học Basel, Đại học Berlin, Đại học Munich và Đại học Zürich.  

Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông, Những nguyên lý của lịch sử nghệ thuật (Kunstgeschichtliche Grundbegriffe, 1915) đã được dịch ra 22 thứ tiếng trên thế giới, và trân trọng được giới thiệu bản dịch thứ 23, bằng tiếng Việt, của cuốn sách tới độc giả Việt Nam. 

Cuốn sách còn có một tiêu đề phụ, với nhan đề “das Problem der Stilentwickelung in der neueren Kunst,” nghĩa là vấn đề sự phát triển phong cách ở nghệ thuật hiện đại (có một số bản dịch tiếng Anh điều chỉnh thành later art/nghệ thuật sau này cho phù hợp với bối cảnh đương đại). Tuy nhiên, người dịch lựa chọn cách diễn đạt là “tân nghệ thuật,” để chỉ ra rằng, một trong những phát hiện lớn của Wölfflin là tìm thấy ở mỗi sự chuyển đổi sang một phong cách nghệ thuật mới, đều chứa đựng những nguyên lý của nó. Đây chính là hằng số của lịch sử nghệ thuật.
Trái với lối tiếp cận dựa trên tiểu sử và giai thoại phổ biến ở thế kỷ XIX, Wölfflin tập trung hoàn toàn vào các cạnh khía hình thức như chủ đề, bố cục, màu sắc, ánh sáng, được thể hiện bởi các họa sĩ ở một trường phái, giai đoạn hay quốc gia cụ thể. Wölfflin muốn chỉ ra trong các phong cách hội họa, điêu khắc và kiến trúc có sự vận động phát triển và một quy luật vận động.

Xuyên suốt tác phẩm, người đọc sẽ được du hành từ đỉnh cao này sang đỉnh cao khác, từ những kiệt tác nghệ thuật Phục hưng đến với Baroque, từ Botticelli, Leonardo da Vinci, Raphael, Dürer, Titian, Tintoretto cho tới Rubens, Bernini, Velázquez, Rembrandt, Vermeer…

Và hãy xem hậu thế nói gì về Wölfflin:

“[Heinrich Wölfflin] phát hiện ra phê bình nghệ thuật là một mớ hỗn độn chủ quan, nên sau đó ông đã biến nó thành một khoa học.” – Herbert Read, sử gia nghệ thuật người Anh, đồng sáng lập Viện Nghệ thuật Đương đại Anh (ICA).

“Heinrich Wölfflin là một trong những nhà sử học nghệ thuật đại diện cho một trường phái.” – Martin Warnke, giáo sư lịch sử nghệ thuật người Đức. 

“Ở đỉnh cao sự nghiệp, ông dường như là người xuất sắc nhất, thay vì là người đầu tiên hay duy nhất. Ông trở thành người mà không ai ở thời đại của ông có thể trở thành: một tác gia kinh điển” – Marshall Brown, giáo sư văn học so sánh Đại học Washington, Mỹ.

“Một điều nữa cũng cần phải nói đến là viết lịch sử nghệ thuật, nhưng Wölfflin không chỉ đơn thuần phục dựng lại quá khứ, mà quan trọng hơn làm thế nào để quá khứ trình hiện như là một vấn đề của hiện tại, giúp hiện tại giải quyết vấn đề của chính nó. Để làm được điều này, Wölfflin phải đứng trên đỉnh cao của tư tưởng thời đại mình. Nhờ thế công trình của ông đã thể hiện được lối viết sử mới này.” – Đỗ Lai Thúy, nhà phê bình, Viện trưởng Viện Nhân học Văn hóa.