Chúng ta sống bằng ẩn dụ

Ẩn dụ không chỉ là một biện pháp tu từ được sử dụng thường xuyên bởi các nhà văn, nhà thơ để… học sinh phải phân tích trong các đề thi Ngữ văn! Các ẩn dụ chi phối cách thức chúng ta nói năng, tư duy, hành xử trong mọi việc hàng ngày, từ những thứ lớn lao như nhân sinh quan, thế giới quan cho tới những điều nhỏ nhặt thường ngày như pha cà phê, hẹn gặp nhau, nói chuyện, tranh luận, v.v.. Ẩn dụ quyết định tình yêu, hôn nhân của bạn sẽ diễn tiến như thế nào, quyết định vận mệnh của các quốc gia trong các cuộc chiến tranh, ảnh hưởng sâu sắc và triệt để đến đời sống kinh tế – chính trị – xã hội của mỗi cá nhân trong cộng đồng…

Đó là những phát hiện lần đầu được thể hiện rõ ràng trong “Chúng ta sống bằng ẩn dụ” của George Lakoff & Mark Johnson, cuốn sách kinh điển về ẩn dụ, khởi đầu cho một xu hướng nghiên cứu sâu rộng về ngôn ngữ, tâm trí, thần kinh, nhận thức, văn hoá người dưới tên gọi bao quát “các khoa học nhận thức” [cognitive sciences]. Việc khám phá ra bản chất ẩn dụ của ngôn ngữ, tư duy và hành vi của con người từ cuốn sách này đã có ảnh hưởng rất lớn tới hầu hết các ngành khoa học, cả tự nhiên và xã hội nhân văn: ngôn ngữ học, triết học, tâm lí học, thần kinh học, văn hoá học, xã hội học, toán học, chính trị, kinh tế học, v.v..

Vậy thì cuốn sách này dành cho những đối tượng độc giả nào?

Sinh viên, học viên ngành ngôn ngữ học, nhân học, văn hoá học, xã hội học, tâm lí học…: bởi ẩn dụ liên quan tới văn chương, thi ca, huyền thoại, biểu tượng, nghi thức, thiết chế, tư duy.

Sinh viên các khối ngành chính trị, kinh tế, luật pháp: bởi ẩn dụ ngập tràn trong mọi thiết chế xã hội, mọi phán đoán, quyết định của con người, dẫu cho người ta có tuyên bố về phương thức tư duy và làm việc “lí trí”.

Sinh viên các khối ngành tự nhiên như toán học, vật lí, hoá học, lập trình, AI…: khoa học tự nhiên ở tận gốc rễ sâu xa nhất đều là một mô hình nhận thức thực tại dựa trên tập hợp các “ẩn dụ nguyên sơ”.

Những người làm quảng cáo, truyền thông: ẩn dụ là phương thức biểu đạt mạnh mẽ, tác động sâu sắc đến nhận thức và hành vi con người. Lựa chọn, xây dựng, truyền thông đúng các ẩn dụ thích đáng sẽ là công cụ mạnh nhất và hiệu năng nhất mà quảng cáo, truyền thông cần đến.

Những tình nhân, những người vợ người chồng: mỗi người sống theo các ẩn dụ khác nhau, và đời sống tình yêu hay hôn nhân có thuận lợi hay không chính một phần nhờ việc biết và hiểu đối phương sống bằng ẩn dụ nào và liệu hai người có khả năng chia sẻ hoặc tạo dựng ẩn dụ chung về cuộc đời hay không.

Các nhà hoạt động xã hội (lao động, hôn nhân, giới…): xã hội, các nhóm xã hội, các chính sách vận hành trên cơ chế của các ẩn dụ. Các ẩn dụ có thể bất công, sai lầm, hạ thấp nhân phẩm người hay nhóm người. Nhận diện được ẩn dụ nào đang được nhóm quyền lực sử dụng là bước đầu tiên trong quá trình tranh đấu cho công bằng, minh bạch.

Những ai đi tìm ý nghĩa cuộc đời: tất cả, không ai không sống bằng ẩn dụ. Ẩn dụ quyết định các bạn nhìn cuộc đời, nhìn xã hội, nhìn bản thân và ý nghĩa của sự tồn tại, của cuộc sống. Bạn chọn ẩn dụ nào để sống quyết định cuộc đời bạn sẽ như thế nào.

Và cuốn sách này phù hợp cho bất cứ ai có băn khoăn rằng mình đang thực sự sống dưới sự chi phối của thế giới quan và nhân sinh quan nào, từ ai, và làm sao để thay đổi (nếu cần) để có một cuộc sống tốt đẹp và ý nghĩa nhất có thể.